Kiểm soát ASF: Người nuôi gồng mình giữ lợn

Áp dụng ATSH trong chăn nuôi là hết sức cấp thiết

ASF ở trang trại chăn nuôi lớn và doanh nghiệp: Phần nổi của tảng băng chìm

Theo Cục Chăn nuôi và Thú y, giai đoạn 2019-2020, chăn nuôi lợn Việt Nam vẫn chủ yếu nhỏ lẻ, các chỉ tiêu kinh tế – kỹ thuật còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu an toàn sinh học, an toàn dịch bệnh. Khi ASF bùng phát, hơn 9 triệu con lợn buộc phải tiêu hủy, gây thiệt hại trên 30.000 tỷ đồng.

5 năm qua, ngành chăn nuôi đã dịch chuyển mạnh mẽ, giảm tỷ trọng nông hộ nhỏ lẻ xuống còn 30%, trong khi chăn nuôi chuyên nghiệp và trang trại chiếm 70%. Tuy các doanh nghiệp, trang trại quy mô lớn có lợi thế về vốn, công nghệ và nhân lực, giúp thích ứng nhanh và dẫn dắt xu hướng, nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc đã kiểm soát được ASF hoàn toàn.

Anh Trần Thanh Tùng (Thạch Thất, Hà Nội), chủ trang trại hơn 10.000 con lợn, chia sẻ với Chăn nuôi Việt Nam: “ASF xuất hiện ở Việt Nam từ năm 2019 và đến nay vẫn dai dẳng hoành hành. Thể độc lực mạnh khiến lợn chết nhanh, còn thể độc lực thấp âm thầm gây thiệt hại từ lợn nái, lợn con đến lợn thịt. Đặc biệt, với lợn thịt, cứ nuôi đến 60 kg, tốn bao công sức, thuốc men, cám bã thì nó lại lăn ra chết. Tính ra, mỗi con đã “ngốn” 3-4 triệu tiền vốn, mất 1.000 con là thiệt hại ngay 3-4 tỷ đồng”.

“Không chỉ một mà nhiều lần, có những lúc trang trại của tôi bị xóa sổ hoàn toàn. Thiệt hại nó khủng khiếp đến mức nào”, anh Tùng chia sẻ với giọng trầm ngâm.

Lãnh đạo bộ phận chiến lược của một doanh nghiệp sản xuất TĂCN và chăn nuôi FDI cho biết, hầu như trang trại, doanh nghiệp chăn nuôi nào cũng đã từng bị nhiễm ASF; tuy nhiên, vì rất nhiều lý do, những thông tin này không được công bố. Những trang trại chăn nuôi không bị nhiễm ASF là may mắn nhưng không thể nói trước được, vì dịch rất phức tạp. Tất nhiên, ASF cũng là cơ hội thu lợi nhuận rất lớn cho những ai giữ được đàn, vì hiện nay giá lợn rất tốt.

An toàn sinh học vẫn là biện pháp số 1 được áp dụng

Trước diễn biến phức tạp của ASF, theo đại diện Cục Chăn nuôi và Thú y, việc áp dụng chăn nuôi an toàn sinh học (ATSH) là hết sức cấp thiết. Chăn nuôi ATSH đã được tuyên truyền để thay đổi nhận thức và thực hành không chỉ áp dụng cho các trang trại chăn nuôi lợn mà còn áp dụng ở tất cả các khâu của chuỗi như vật tư đầu vào (thức ăn, giống); giết mổ; chế biến; bảo quản và phân phối.

Công ty Cổ phần Giống vật nuôi Amafarm đã nghiên cứu và phát triển thành công quy trình chăn nuôi không tiếp xúc. Đó không chỉ đơn thuần là việc hạn chế tiếp xúc giữa con người và vật nuôi, mà còn là một hệ thống các biện pháp kỹ thuật khép kín và chủ động nhằm ngăn chặn mọi tác nhân mang mầm bệnh.

Theo hướng dẫn của Amafarm, để áp dụng hiệu quả, người chăn nuôi cần lắp đặt hệ thống lưới chắn triệt để để ngăn côn trùng, chuột, bọ xâm nhập vào khu nuôi; xây dựng các rãnh mương bao quanh chuồng nuôi có chứa nước vôi 24/24 để tạo hàng rào sát trùng thụ động. Mọi thao tác chăm sóc vật nuôi như cho ăn, rửa chuồng, tiêm vaccine đều phải thực hiện gián tiếp, tuyệt đối không để công nhân tiếp xúc tay trực tiếp với heo. Đặc biệt, khuyến cáo người chăn nuôi không được mua, bán hoặc tiêu thụ thịt heo không rõ nguồn gốc tại các khu vực trang trại, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt quy trình phun sát trùng, tiêu độc hàng ngày và hàng tuần để kiểm soát môi trường nuôi an toàn tuyệt đối.

Sau khi triển khai mô hình tại nhiều địa phương, Amafarm ghi nhận kết quả tích cực từ các hộ chăn nuôi, trong đó có nhiều mô hình chuồng hở vẫn duy trì được đàn heo khỏe mạnh, không nhiễm dịch bệnh trong suốt chu kỳ nuôi. Mô hình không chỉ hiệu quả với ASF mà còn góp phần hạn chế lây lan nhiều loại bệnh truyền nhiễm khác trong chăn nuôi.

Ông Hoàng Công Minh, Giám đốc sản xuất miền Nam, Công ty CP BAF Việt Nam cho rằng, nếu không thực hiện nghiêm ATSH, thiệt hại sẽ rất lớn, đồng thời khối lượng công việc sẽ tăng gấp 10 lần, gây áp lực và ảnh hưởng phúc lợi cho nhân viên.

BAF áp dụng nghiêm ngặt các nguyên tắc ATSH:

(1) Không vào trại nếu không cần thiết, hạn chế tối đa số người vào; chỉ được vào sau khi thực hiện đúng cách ly – vệ sinh – sát trùng.

(2) Giảm số lần nhập heo hậu bị, chủ động sản xuất và nhân sự.

(3) Phân loại trại và phương tiện theo mức độ nguy cơ (xanh – vàng – đỏ), đảm bảo an ninh chặt chẽ trước, ATSH sau.

(4) Sát trùng, giám sát nhiều lớp (tắm rửa, thay đồ, sát trùng liên tục, tuyệt đối không chủ quan).

(5) Áp dụng ATSH đồng đều tại tất cả các trại.

Ông Minh chia sẻ 11 yếu tố cốt lõi để kiểm soát ATSH tại BAF gồm: đường truyền lây, làm sạch, xử lý nước, quản lý 5S, hủy thức ăn thừa, tiêu hủy heo chết, kiểm soát động vật (chuột, mèo, chim, ruồi), nhập heo, con người, công cụ và thiết bị.

Để thành công, cần thực hiện đồng bộ các bước: đào tạo – áp dụng – kiểm tra – nâng cấp – tái đào tạo; cùng với đó là đoàn kết – hợp tác – giám sát; kết hợp giữa kiến thức – kinh nghiệm – đầu tư.

Tại Tập đoàn Dabaco Việt Nam, theo ông Nguyễn Văn Tuế, Phó Tổng Giám đốc xác định kiểm soát dịch bệnh, đảm bảo ATSH là ưu tiên trọng tâm hàng đầu. Với tầm nhìn dài hạn, Dabaco đã thực hiện những khoản đầu tư mang tính đột phá, đồng bộ hóa hệ thống nghiên cứu, sản xuất, giám sát dịch bệnh.

Dabaco là một trong số rất ít đơn vị có “Phòng an toàn sinh học cấp 3” (BSL3). Đây là trung tâm nghiên cứu cốt lõi, nơi đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học của Dabaco tập trung nghiên cứu các tác nhân gây bệnh nguy hiểm, phát triển các giải pháp phòng, chống dịch. Đặc biệt, Dabaco đã tạo bước đột phá lớn khi nghiên cứu thành công vaccine ASF – một trong những vấn đề nan giải nhất của ngành chăn nuôi lợn thế giới, đồng thời đang tiếp tục phát triển các dòng vaccine Autogenous (vaccine tự thân) để kiểm soát kịp thời các dịch bệnh đặc hữu, nâng cao năng lực chủ động phòng chống dịch.

Dabaco sở hữu “Trung tâm Chẩn đoán Thú y Dabaco” với hệ thống phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn Vilas 834. Trung tâm được trang bị các thiết bị tiên tiến như máy PCR, Real-time PCR, máy tách chiết ADN, ARN, máy ELISA… với năng lực xét nghiệm 700-800 mẫu bệnh phẩm/ngày, không chỉ thực hiện nhiệm vụ chẩn đoán bệnh nhanh chóng, chính xác, mà còn tham gia giám sát dịch bệnh trên diện rộng, khoanh vùng, cảnh báo, giúp giảm thiểu thiệt hại cho đàn vật nuôi.

Theo báo cáo phát triển bền vững năm 2024, Tập đoàn Mavin xây dựng ATSH như một hệ thống phòng ngừa nhiều lớp, nhằm ngăn chặn mầm bệnh xâm nhập và lây lan. Ngay từ quy hoạch, các trang trại được tách biệt với khu dân cư, có tường rào bảo vệ, kiểm soát chặt đầu vào và khử trùng định kỳ. Mavin còn đầu tư hệ thống giám sát môi trường, nhiệt độ, độ ẩm tự động, giúp phát hiện sớm bất thường để kịp thời can thiệp. Đồng thời, doanh nghiệp duy trì nghiêm ngặt lịch tiêm phòng, khám sức khỏe định kỳ và lưu trữ hồ sơ dịch tễ đầy đủ, đảm bảo đàn vật nuôi khỏe mạnh, ổn định.

Cần cởi mở hơn với vaccine ASF

Quay trở lại câu chuyện của anh Trần Thanh Tùng, người đã từng tìm rất nhiều cách để bảo vệ đàn lợn của mình nhưng chưa thành công. Tháng 5/2024, anh đã quyết định tiêm vaccine AVAC ASF LIVE. Sau một năm triển khai, từ tháng 5/2024 đến tháng 6/2025, anh Tùng đã sử dụng tổng cộng 5.000 liều vaccine AVAC ASF LIVE và đã xuất bán thành công 5.000 – 6.000 con lợn với giá trên 70.000 đồng/kg.

Tuy nhiên, theo anh Tùng, để có hiệu quả cao nhất, phải kết hợp chặt chẽ với các biện pháp ATSH nghiêm ngặt, cũng như sử dụng TĂCN an toàn, chất lượng từ các hãng uy tín; tiêm phòng đầy đủ các loại vaccine khác và thường xuyên tầm soát, xét nghiệm để theo dõi sức khỏe đàn lợn. Tuyệt đối không tiêm cho đàn lợn khi có dấu hiệu ASF và cần trao đổi kỹ lưỡng với nhà sản xuất.

Mới đây nhất, ngày 14/7/2025, Công ty Cổ phần Chăn nuôi C.P Việt Nam đã có công văn gửi Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh Bình Dương về việc đăng ký tiêm phòng vaccine ASF cho 36 trại heo thịt gia công trên địa bàn tỉnh. Đối tượng tiêm là heo thịt từ 4 tuần tuổi, heo khỏe mạnh. Và tiêm 2 liều vaccine (khi heo được 4 tuần tuổi, nhắc lại 8 tuần tuổi). Loại vaccine được tiêm là vaccine AVAC ASF LIVE.

Theo Cục Chăn nuôi và Thú y, hiện Việt Nam có 3 loại vaccine ASF được cấp phép: NAVET-ASFVAC (Navetco), AVAC ASF LIVE (AVAC Việt Nam) và Dacovac-ASF2 (Dacovet). Đến nay, các doanh nghiệp đã cung ứng 7,8 triệu liều, trong đó Navetco sản xuất 2,5 triệu liều (xuất khẩu 7.000 liều), AVAC sản xuất trên 4,4 triệu liều (xuất khẩu 516.000 liều). Xét trên tổng đàn vật nuôi, tỷ lệ tiêm vaccine ở Việt Nam còn thấp (dưới 10%) chưa đủ để tạo miễn dịch quần thể (>70%).

Nguyên nhân tỷ lệ tiêm phòng vaccine ASF tại Việt Nam còn thấp là do người chăn nuôi còn do dự với vaccine mới do công ty nội địa sản xuất; sự lo ngại về tính an toàn, nhầm lẫn về chủng vaccine; sự xuất hiện vaccine kém chất lượng, không rõ nguồn gốc; vaccine ASF hiện nay mới được cấp phép cho lợn thịt, chưa có cho lợn giống; giá vaccine cao so với những loại khác, chưa có hỗ trợ nhiều từ Nhà nước; truyền thông và dữ liệu, mô hình thành công còn hạn chế; chưa có tiêu chuẩn về vaccine ASF của Tổ chức Thú y thế giới cũng như những lo ngại về biến chủng của ASF…

Tuy nhiên, người chăn nuôi cần cân bằng lợi ích – nguy cơ biến chủng khi đưa sử dụng vaccine vào khu vực chưa có dịch hoặc đã có dịch, mục đích giảm thiệt hại hay loại bỏ mầm bệnh. Vì vậy, cần hiểu đúng để sử dụng hiệu quả vaccine, đưa vào sử dụng đúng đối tượng, đúng thời điểm, tạo được miễn dịch đàn; cần khảo sát dịch tễ và sự biến đổi của virú để có chiến lược sử dụng, phát triển vaccine.

Hà Ngân