Chăn nuôi gia cầm: Tái cấu trúc là yếu tố cần thiết

Chế biến sâu là chìa khóa điều tiết cung – cầu và nâng cao giá trị sản phẩm

Mâu thuẫn giữa năng lực sản xuất và nhập khẩu

Tại hội nghị “Phát triển ngành gia cầm Việt Nam theo chuỗi giá trị bền vững” diễn ra sáng 22/5 tại Hà Nội, bà Trần Ngọc Yến – Giám đốc phụ trách ngành hàng của Công ty AgroMonitor cho biết, giai đoạn 2020-2025, đàn gà thịt của Việt Nam tăng trưởng trung bình hơn 4% mỗi năm. Dự kiến đến cuối năm 2025, tổng sản lượng thịt gà đạt gần 2 triệu tấn, trong đó gà trắng chiếm khoảng 40%. Hiện, sản lượng gà màu tiêu thụ khoảng 1,1 triệu tấn mỗi năm.

Từ năm 2022, nhu cầu tiêu thụ thịt gà tăng đáng kể do ảnh hưởng của dịch tả lợn châu Phi khiến giá thịt lợn tăng cao, tạo lợi thế cạnh tranh cho thịt gà. Tỷ trọng tiêu dùng thịt gà trong cơ cấu tiêu thụ nội địa đã tăng từ 29% (năm 2022) lên 33% (năm 2024), trong khi thịt lợn giảm từ 53% xuống còn 48%.

Năm 2024, tổng đàn gia cầm cả nước đạt 584,4 triệu con, mức cao nhất trong nhiều năm; tăng 3,3% so với cùng kỳ. Sản lượng thịt gia cẩm đạt 2,46 triệu tấn (tăng 6,9%), sản lượng trứng đạt 20,352 tỷ quả (tăng 5,1. Việt Nam hiện xếp thứ 10 thế giới về đàn gà và thứ 2 thế giới về đàn thủy cầm.

Tuy nhiên, ngành vẫn phụ thuộc đáng kể vào nguồn nhập khẩu, bao gồm con giống, thịt và các sản phẩm chế biến từ gia cầm. Việt Nam thuộc Top 10 quốc gia có tổng đàn gia cẩm lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, từ năm 2020-2024, mỗi năm vẫn chi tới 200-300 triệu USD để nhập khẩu 200.000-300.000 tấn thịt gà đông lạnh, tăng mạnh so với giai đoạn 2016-2019. Lượng nhập khẩu này chiếm khoảng 15-17% sản lượng sản xuất trong nước, nhưng lại chiếm tới 30% lượng thịt gà trắng tiêu thụ nội địa.

Đổi mới tư duy để vượt khủng hoảng

Ông Nguyễn Thanh Sơn, Chủ tịch Hiệp hội Gia cầm Việt Nam cho biết, ngành gia cầm đã trải qua 5 giai đoạn phát triển. Trong đó, giai đoạn 2011-2021 là thời kỳ bứt phá mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng cao, hiệu quả chăn nuôi tốt và thu hút vốn đầu tư lớn trong và ngoài nước. Tuy nhiên, từ năm 2022 đến nay, nhiều doanh nghiệp và người chăn nuôi rơi vào trạng thái mất phương hướng, dẫn đến hiệu quả sản xuất giảm sút, tăng trưởng chững lại và thị trường tiêu thụ bị tắc nghẽn kéo dài, gây thua lỗ nặng nề.

Để vượt qua khủng hoảng và phát triển bền vững, ngành cần chuyển đổi tư duy từ “phát triển sản lượng sang phát triển kinh tế gia cầm” dựa trên chất lượng, hiệu quả và giá trị gia tăng. Việc tái cấu trúc hệ thống sản xuất, thương mại và mở rộng thị trường xuất khẩu là yêu cầu cấp thiết.

Theo ông Nguyễn Quốc Trung, Chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Thực phẩm 3F Việt, một trong những doanh nghiệp tham gia chuỗi cung ứng và kinh doanh gia cẩm cho biết, ngành gia cầm hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn, trong đó nguyên nhân chính đến từ áp lực về giá thành sản xuất và sự biến động của thị trường tiêu thụ.

Ông Trung nhận định, kinh tế gia cầm hiện nay phải gắn chặt với nhu cầu tiêu dùng và thị trường. Thực tế cho thấy, hơn một năm qua, gà trắng vẫn duy trì được hiệu quả kinh tế với mức giá bán ổn định và có lãi. Trong khi đó, các sản phẩm như gà màu, vịt và trứng lại rơi vào tình trạng cung vượt cầu, dẫn đến hiệu quả kinh doanh giảm sút.

Công ty 3F Việt hiện đang kinh doanh cả giống gà trắng và gà màu. Trong thời gian qua, gà trắng mang lại hiệu quả cao, còn gà màu tuy không lãi nhiều nhưng cũng không bị lỗ. Để đạt được kết quả đó, doanh nghiệp phải xác định đúng nhu cầu thị trường, lựa chọn sản phẩm phù hợp với từng phân khúc, từng kênh tiêu thụ và mục tiêu cụ thể.

Ông Trung nhấn mạnh, để hạ giá thành, cần học hỏi mô hình của Thái Lan, quốc gia xếp thứ 7 thế giới về sản lượng thịt gà nhưng đứng đầu về xuất khẩu thịt gà chế biến. Dù cũng phải nhập khẩu ngô, đậu tương như các quốc gia khác, nhưng giá gà trắng tại Thái Lan chỉ dao động từ 24.000-25.000 đồng/kg. Trong khi đó, tại Việt Nam, ngay cả doanh nghiệp có chi phí sản xuất tốt nhất cũng phải ở mức 27.000-31.000 đồng/kg. Sự khác biệt này đến từ việc Thái Lan đã xây dựng thành công chuỗi sản xuất – chế biến – cung ứng tích hợp, tận dụng tối đa các lợi thế để phát triển ngành hàng gia cầm một cách hiệu quả. “Từ sản xuất gia cầm chuyển sang kinh tế gia cầm, chúng ta phải gắn chặt với phát triển thị trường, mở rộng quy mô sản xuất và đặc biệt là giảm giá thành”, ông Trung khẳng định.

Xây dựng chiến lược tổng thể, đột phá trong chế biến

Theo thông tin từ Cục Chăn nuôi và Thú y cho biết, trong thời gian qua, Việt Nam đã từng bước khẳng định vị thế trên bản đồ xuất khẩu sản phẩm gia cầm thế giới. Tính đến nay, thịt gà và trứng gia cẩm của Việt Nam đã được chấp thuận nhập khẩu tại nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ như: Nhật Bản, Hồng Kông, Đài Loan, Malaysia, Hàn Quốc, Mông Cổ, Australia, Lào, Campuchia, Myanmar và Liên minh Kinh tế Á – Âu.

Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu hiện vẫn chủ yếu là sản phẩm thô, trong khi nhiều quốc gia đã phát triển hàng trăm mặt hàng gia cầm chế biến sâu. Do đó, chế biến và chế biến sâu là giải pháp then chốt để nâng cao giá trị, mở rộng thị trường và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Việc này đòi hỏi sự tham gia của các doanh nghiệp lớn, đóng vai trò đầu tàu trong việc dẫn dắt chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái ngành hàng.

Trên thực tế, Việt Nam đã có một số mô hình tiên phong, tiêu biểu là tổ hợp nhà máy chế biến thịt gà hiện đại của Tập đoàn C.P tại Bình Phước. Đây là mô hình chuỗi sản xuất khép kín, ứng dụng công nghệ cao, đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe về an toàn sinh học, dịch bệnh, chất lượng và bảo vệ môi trường. Sản phẩm từ tổ hợp này đã được xuất khẩu sang Nhật Bản và nhiều thị trường khó tính khác như Hàn Quốc, Vương quốc Anh và Liên minh Kinh tế Á – Âu sau khi vượt qua các đợt thẩm tra nghiêm ngặt.

Thứ trưởng Bộ NN&MT Phùng Đức Tiến cho rằng, nguồn cung gà và trứng hiện đã vượt cầu do phần lớn sản phẩm còn thô sơ, chưa qua chế biến sâu. Trong khi đó, các quốc gia phát triển đã xây dựng chuỗi chế biến đa dạng với hàng trăm sản phẩm từ gia cầm. Chế biến sâu chính là chìa khóa để điều tiết cung – cầu và nâng cao giá trị sản phẩm.

Để tăng cường năng lực cạnh tranh và khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, Thứ trưởng để xuất các giải pháp trọng tâm gồm: Xây dựng hệ thống giết mổ tập trung kết hợp chế biến sâu; Đào tạo nhân lực chất lượng cao; Mở rộng hợp tác quốc tế tiếp cận công nghệ hiện đại; Nâng cao năng suất; Rà soát, hoàn thiện các Luật, cải cách hành chính để tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Một giải pháp chiến lược khác là xây dựng hệ sinh thái khép kín với sự phối hợp của doanh nghiệp, HTX và nông dân từ khâu giống, TĂCN đến giết mổ, chế biến và phân phối. Ứng dụng công nghệ hiện đại như loT, Al, Blockchain trong truy xuất nguồn gốc và quản lý chuỗi, đẩy mạnh xúc tiến thương mại và cải thiện môi trường đầu tư để thu hút doanh nghiệp lớn tham gia ngành gia cầm cũng đóng vai trò then chốt.

Muốn phát triển bền vững, ngành gia cầm Việt Nam cần một chiến lược quốc gia tổng thể, từ đầu tư giống, công nghệ, đến xây dựng vùng an toàn dịch bệnh và xúc tiền thương mại toàn cầu. Việc đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại sẽ tạo đầu ra ổn định và bền vững cũng như giá trị gia tăng cao hơn cho ngành chăn nuôi gia cẩm nói riêng và ngành chăn nuôi nói chung.

Thu Hằng